در ادامه یک سوءتفاهم - تور تایلند ارزان

در حاشیه این گزارش، یادداشتی با نام انحصارطلبی یا خلأ کیفیت؟ نوشته بودیم که در کوشش بود آنالیز کند چرا خانواده های هنرمندان و اشخاص مشهور غالبا از آثاری که درباره آن شخصیت ساخته می گردد، ناراضی اند. در ذکر نمونه هایی برای فرضیه ابتدایی این یادداشت به ماجرای خانه - موزه جلال آل احمد و سیمین دانشور اشاره شده بود و عنوان میان تیتر مربوط نیز سهم خواهی از خانه سیمین و جلال بود. جناب محمدحسین دانایی، خواهرزاده جلال یادداشتی در پاسخ به این مطلب نوشته که طبق قانون مطبوعات در ادامه خواهد آمد. خوانندگان محترم که مطلب جام جم را خوانده بودند اکنون می توانند جوابیه محمدحسین دانایی را نیز بخوانند و در نهایت خود قضاوت نمایند.

مساله اصلی آن یادداشت این بود که خانواده های هنرمندان و اشخاص مشهور نباید نگاه انحصارطلبانه به آن فرد داشته باشند و اجازه دهند جامعه قرائت های مختلفی حول محور آن شخص و آثارش ارائه کند. جناب دانایی در این یادداشت بر تمام مواردی که ما در مطلب مورد بحث به آنها اشاره کردیم، تأکید نموده اند و این طور برمی آید کل مساله ای که موجب شده ایشان آن یادداشت را آکنده از سوءظن، همراه با بوی تند بغض و خشم و قضاوت های عجولانه بدون ابتنای بر علم و آگاهی و بدون ارائه ادله کافی بدانند، صرفا یک سوءتفاهم ساده باشد. در ادامه، یادداشت محمدحسین دانایی را می خوانید.

در روزنامه جام جم مورخ 28/2/1400 مطلبی بود تحت عنوان انحصارطلبی یا خلأ کیفیت؟ ظاهرا برای جست و جوی پاسخ این سؤال که چرا خانواده های هنرمندان و اشخاص مشهور غالبا از آثاری که درباره آن شخصیت [ها] ساخته می گردد ناراضی اند؟ مطلبی بود آکنده از سوءظن، همراه با بوی تند بغض و خشم و قضاوت های عجولانه بدون ابتنای بر علم و آگاهی و بدون ارائه ادله کافی، با این نتیجه گیری عجیب و غریب که: بازماندگان شخصیت ها و مشاهیر اولا انحصارطلب اند، ثانیا سهم خواهی می نمایند!

این یادداشت مطبوعاتی 1100 کلمه ای که برخلاف عرف رایج، شبیه متون مربوط به هنرهای نمایشی و سریال های تلویزیونی اپیزودبندی! شده، ابتدا به این نکته صحیح اشاره نموده که: خانواده ها احساس می نمایند اتفاقی که در یادبود عزیزشان افتاده، اعم از تاسیس خانه ـ موزه یا ساخت مستندی درباره اش، غالبا نتوانسته آن گونه که باید، او را به تصویر بکشد و جلوه های شخصیت او را به نمایش بگذارد. سپس از خانواده های شهیدان اصغر وصالی و مرتضی آوینی و زنده یادان جلال آل احمد، سیمین دانشور، مهدی اخوان ثالث و داوود رشیدی به عنوان مصادیقی از این عدم رضایت نام برده شده اما در فراز بعدی بدون هرگونه منطق عقلی و ارتباط علّی قابل فهم، ادعا شده است که اقدامات و واکنش های روشنگرانه بازماندگان را می توان انحصارطلبی در قرائت نامید!

در این نوع استنتاج آمیخته با خلط مبحث، معلوم نیست که بحث نویسنده بر سر خود حقیقت است یا بر سر قرائت از حقیقت؟ این چه نوع منطقی است که فرق بین حقیقت و قرائت از آن را نادیده می گیرد و با آمیختن دو امر متفاوت، دست به استدلال می زند که: خانواده یک شهید یا یک هنرمند، از آنجا که با او زندگی نموده اند و حالات او را در شرایط مختلف دیده اند، تصویر مشخصی از او دارند که این تصویر لزوما نباید با تصویری که جامعه از هنرمند یا شهید دارد، یکسان باشد! از ایشان می پرسم: چرا این دو تصویر لزوما نباید یکسان باشند؟ مگر حقیقت هر پدیده یا هر امری از امور عالم متعدد است و هر کسی می تواند بدون توجه و التزام به حقیقت واقع، خودش برای خودش یک حقیقت مفروض جعل کند؟ یکی از بدیهیات عقلی این است که حقیقت واقع هر پدیده یا هر امری از امور عالم، یکی است و دوتا و سه تا ندارد اما در عین حال، یکی دیگر از بدیهیات عقلی هم این است که درک و دریافت و استنباط یا قرائت از همان حقیقت واحد می تواند متعدد و متفاوت باشد. دغدغه اینجانب و به احتمال زیاد بستگان دیگر شخصیت های مورد بحث هم اصلا وجود قرائت های گوناگون نیست، بلکه حساسیت ما بر سر خود حقیقت است، یعنی همان عنصر واحدی که یکی است و هر چیزی غیر از آن، وهم و خیال و شاید هم جعل و دروغ است. چطور می توان انتظار داشت که همسر یا فرزند یا دیگر بستگان یک شخصیت، تصویر یا مجسمه یا اثر دیگری از آن شخصیت را ببینند و درباره شباهت داشتن یا نداشتن آن اثر با حقیقت واقع اظهارنظر ننمایند، آن هم از ترس این که مبادا انحصارطلبی و فاقد اعتبار باشد؟ در حالی که قضیه درست برعکس است، یعنی نه تنها نظر و عقیده خانواده درباره آثار مزبور فاقد اعتبار نیست، بلکه معتبرترین معیار و مبنا برای همه تصویرهایی است که دیگران می توانند داشته باشند. چرا؟ دقیقا به همان علتی که نویسنده یادداشت هم اعتراف نموده، یعنی زندگی کردن با آنان و دیدن حالات ایشان در شرایط مختلف. در واقع، معرفت و شناخت بستگان نسبت به شخصیت های مزبور، از نوع معرفت شهودی و تجربه زیسته است، نه شناخت ناشی از اطلاعات دست دوم و سوم و گاهی هم خیال و گمان و وهم.

به گفته سقراط حکیم: آنجا که حقیقت نباشد، همه چیز پست و زشت و مبتذل است. پس انسانیت احتیاجمند حقیقت است و انسان موظف است که عاشق حقیقت باشد و تا پای جان برای آن بجنگد. چه لذتی بالاتر از این که پرده های وهم و خیال و احیانا فریب و سوءاستفاده را کنار بزنیم تا خورشید حقیقت از پس ابرهای گمراهی بیرون بیاید و جلوی اشاعه خلاف حقیقت یا حقیقت کاذب را بگیرد؟

دغدغه بنده و به احتمال زیاد، عموم بازماندگان افراد مشهور و خانواده کسانی که اصطلاحا به سرمایه های نمادین جامعه تبدیل شده اند، همین احساس احتیاج و تعهد فردی و جمعی نسبت به حقیقت است و آنچه ما را به حرکت وامی دارد و به سوی واکنش می کشاند، نگرانی از این بابت است که مبادا برخی ها-بنا به ملاحظات و شاید منافعی؟ -حقیقت وجودی شخصیت های مزبور را مخدوش و تحریف و مصادره نمایند.

ما بازماندگان مشاهیر که افتخارمان میراث داری آنان است و نه میراث خواری! وظیفه داریم که با هشیاری و اقدام به موقع، جلوی استیلای جهل و جعل و تحریف را بگیریم، نگذاریم که حقیقت وجودی شخصیت های مزبور در پیشگاه بت های قدرت و ثروت و شهرت و شهوت و امیال و هواهای نفسانی دیگر قربانی گردد. باز هم یادآوری می کنم که این امر به هیچ وجه نافی حق داوری مستقل و به قول نویسنده قرائت خاص دیگران نیست و این حق را از دیگران سلب نمی کند که پس از اطلاع یافتن از حقیقت واقع، مطابق آنچه می فهمند و می پسندند، داوری و عمل نمایند.

اتهام دوم که به طور خاص به سوی نگارنده هدف گیری شده، اتهام سهم خواهی است، چرا که سه سال پیش در جریان افتتاح خانه ـ موزه سیمین و جلال، از دولتی شدن بیشتر امور شکایت و پیشنهاد کردم که شهرداری تهران حضور و مسؤولیت خودش در این پروژه کوچک را در حد زیربناسازی محدود بداند و به فکر تصدیگری مستقیم در دوره بهره برداری نباشد. آیا اظهارنظر درباره ناکارآمدی نهادهای دولتی و شبه دولتی که همه به آن معترفند و بعد هم پیشنهاد باز کردن فضا برای حضور نهادهای مدنی و نیروهای مردمی در اداره امور ملی و محلی، نشانه سهم خواهی است، آن هم در شرایطی که همه جهان به این نتیجه قطعی رسیده است که بیشتر دولت ها از چارچوب وظایف ذاتی خودشان خارج شده اند و تنها راه عقلایی برای برطرف ناکارایی آنها هم تبدیل شدن دولت های توسعه گر به دولت های تسهیل گر است؟ آیا نویسنده یادداشت مزبور که نگارنده این سطور را به سهم خواهی متهم نموده، اطلاع ندارد که در همین کشور خودمان تا به امروز چندین برنامه و قانون و بخشنامه و دستورالعمل و الگو برای کاهش تصدیگری های دولت و مشارکت بخش خصوصی صادر شده تا به تدریج مردم و نهادهای مدنی به میدان بیایند و زمام امور اجتماعی را به عهده بگیرند؟

بنابراین نه انحصارطلبی در بین است و نه سهم خواهی، بلکه آنچه مطرح است پاسداری از حریم حقیقت و جلوگیری از جعل و تحریف یا دخالت های بیجاست، درست شبیه آنچه توسط نهادهایی مثل مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در سطح بسیار وسیع تر انجام می گردد. والسلام

پیمان طالبی - ادبیات و هنر / روزنامه خبرنگاران