سرویراستاری ضروری ترین نیاز یک نشر است - تور تایلند ارزان

-زبان کتاب های بچه ها چرا و چقدر مهم است؟

بچه ها در سنین پایین از راه تقلید یاد می گیرند. ابزار آنها برای این مرحله حساس، حواس پنجگانه است. ابزار زبان آموزی آنها گوش است و چون در حال زبان آموزی هستند، خیلی مهم است که چه واژه هایی می شنوند و بعدها چه متونی را می خوانند.

زبان آثار بچه ها در هر مرحله کارکرد آموزشی خود را دارد؛ مثلاً از تولد تا دوسالگی که یک دوره طلایی در زبان آموزی است، به علت رشد و توسعه نورون های مغزی، نوع واژه هایی که کودک می شنود، اهمیت دارد. اگر کودکی در این دو سال بیشتر در معرض واژه های معمولی قرار بگیرد، باید نگران افت تحصیلی او در آینده باشیم. برعکس، اگر واژه های کمیاب و نادر بیشتری بشنود، در دوران تحصیل رشد بیشتر و بهتری خواهد داشت. نکته کلیدی این است که بیشتر واژه های کمیاب و نادر در متون نوشتاری هستند. به این علت است که توصیه می شود برای کودک صفر تا دو سال کتاب بخوانیم. زیاد هم فرق ندارد که کتاب مختص آن سن باشد یا یک متن نوشتاری بزرگسالانه.

از دوسالگی تا چهارسالگی کار کودک بیشتر بازآوری، یادآوری و تثبیت واژگانی است که شنیده یا می شنود. درواقع نوعی تمرین کردن است برای کاربرد واژه هایی که ذخیره کرده است. یک علت پرحرفی بچه ها در این سن همین مسئله است. شش سال به بعد هم وارد مرحله آموزش رسمی زبان آموزی می شوند که آن هم معیارها و ملاک های خودش را دارد.

- ممکن است بچه ها لحن متن ویراستاری شده و کتابی را دوست نداشته باشند؛ آیا باید با خواسته آنها جلو برویم یا نه؟

اولا در مرحله ابتدایی خلق اثر، خیلی نیاز نیست خواسته بچه ها را در نظر بگیریم. آنچه از حیث مخاطب شناسی اهمیت دارد مربوط است به بعد از خلق اثر؛ یعنی نویسنده می تواند کارش را پیش از چاپ در اختیار بچه ها قرار دهد و از نظر آنها کمک بگیرد. پیش می آید که کتابی با اقبال عمومی مخاطبان روبرو شود؛ اما بعید است یک کتاب از نظر تمامی گروه مخاطبان کاملا مردود شود؛ چون طیف مخاطبان متنوع اند. بعضی نویسنده ها آگاهانه کتاب هایی را برای مخاطبان خاصی می نویسند و انتظار ندارند کتاب شان عملاً با اقبال گسترده مخاطبان و منتقدان روبرو شود.

- اگر نویسنده به عمد یا غیرعمد زبان ویراستاری را رعایت نکند؛ آیا ویراستار حق دست بردن در متن را دارد؟

در حوزه ویراستاری دو شغل کاملاً متفاوت داریم: یکی ویراستاری و دیگری سرویراستاری. ویراستار آزادی عمل محدودی دارد؛ متن را می خواند و اشکالات نگارشی و ویرایشی آن را اصلاح می کند. سعی می کند به لحاظ رسم الخط در اثر، وحدت رویه و یکدستی ایجاد کند. بعضی جمله ها و جمله بندی ها را دستکاری می کند و روی ساختار پاراگراف ها نظر می دهد؛ اما سرویراستار در حد نویسنده و حتی فراتر از نویسنده اختیار دارد. در غرب معروف است که نویسنده ها برای سرویراستارها می نویسند نه مخاطب ها این یعنی سرویراستار است که نهایتاً سرنوشت اثر را معین می کند.

در ایران تا دل تان بخواهد ویراستار داریم؛ ولی به ندرت سرویراستار داریم. پُست سرویراستاری ضروری ترین نیاز یک نشر است؛ حتی از نظر ترتیب زمانی ویرایش اثر، منطقی این است که بعد از اعمال نظرات نهایی سرویراستار، کار برای ویراستاری فرستاده شود.

- آیا به ویراستار تخصصی کتاب کودک نیاز داریم یا نه؟ چرا؟

بدیهی است و ضروری. برخلاف تصور عموم، نوشتن برای بچه ها تخصصی تر و سخت تر است. تمامی کسانی که در تولید کتاب کودک نقش دارند مثل نویسنده، ناظر هنری، تصویرگر، گرافیست، طراح جلد، صفحه آرا، سرویراستار، ویراستار و... نه تنها باید متخصص و حرفه ای در آن حوزه باشند؛ بلکه ضروری است به شکل گروهی کار کنند و قدم به قدم کار را با هم بررسی کنند و آن را جلو ببرند.

- مهم ترین آسیبی که یک متن ویراستاری نشده به کودک می زند، چیست؟

کتابی که کودک در دست می گیرد فقط یک داستان یا مجموعه شعر یا یک کتاب مستند نیست؛ بلکه مجموعه ای است که هر جزءِ آن برای کودک بار آموزشی و تربیتی دارد. داستان کتاب، طراحی و نام گذاری شخصیت ها، انتها بندی، تصویرها، رنگ ها، اندازه و شکل حروف، حجم و قطع کتاب، نوع کاغذ و حتی بوی کتاب بر ساختار روانی کودک تأثیر می گذارد.

چرا کتاب های بچه ها زیر دبستان کمتر از چهار رنگ نیست؛ اما نوجوانان کتاب های رنگی رنگی را نمی پسندند؟ به چه علت کتاب های مختص نوجوانی دوم، حتما باید عطف داشته باشند؛ ولی بچه ها دوره اول دبستان کتاب های لاغر را بیشتر می پسندند؟ تمامی جزئیات در کار کودک مهم است و حساب و کتاب دارد. این ها که گفتم بُعد روانی و تربیتی مسئله است. از نظر آموزشی هم رعایت این مسائل مهم است. بچه ها زیر دبستان و دوره دبستان در حال زبان آموزی هستند. وقتی کودکی در ظاهر دارد داستان را می خواند صرفاً برای التذاذ یا سرگرمی است؛ اما در حقیقت از نوع زبان، جمله بندی ها، رعایت نشانه های نگارشی و ساختار پاراگراف ها تقلید می کند و یاد می گیرد. بسکمک از ایده ها و ابژه هایی که اکنون ما داریم پیاده می کنیم مربوط به چیزهایی است که دیده ایم یا خوانده ایم.

- در مدت تجربه شما روند ویراستاری متون کودک بهبود داشته است؟ یعنی متن ها به سمت اصولی شدن پیش می روند یا نه؟

طبیعتاً هر چه جلوتر می رویم، اهمیت و ضرورت توجه به ویرایش آثار تولیدشده برای بچه ها بیشتر می شود. در سال های اخیر دوره های آموزشی ویژه ویراستاری حوزه کودک برگزار شده است. بخش آکادمیک (تحصیلات تکمیلی ادبیات کودک)، مجلات و ژورنال های علمی پژوهشی هم بی تأثیر نیستند؛ اما اتفاق اصلی باید در نشرهای تخصصی کودک و نوجوان بیفتد. ناشران باید به این نتیجه برسند که سرویراستار و ویراستار دو عنصر اصلی و اساسی نشر هستند و باید به آنها اعتماد کرد. اگر چنین شود ناشران بعدا نتیجه کار را در بازار فروش و محافل فرهنگی و در روبروه با منتقدان و مخاطبان می بینند.